درمان اختلال در بلع یا دیسفاژی(بلع دردناک) با تغذیه

اختلال در بلع یا بلع دردناک (دیسفاژی) به شرایطی گفته می‌شود که جویدن یا بلعیدن غذا برای بیمار مشکل و یا با درد همراه باشد. افراد مبتلا به دیسفاژی ممکن است اصلاً قادر به بلعیدن هیچ غذایی نباشند و یا فقط برای بلعیدن مایعات، غذاها و بزاق دهان خود مشکل داشته باشند. شما برای رفع نیازهای تغذیه‌ای خود و نیز جلوگیری از ورود آب یا غذا به داخل لوله تنفسی ممکن است نیاز به ایجاد تغییراتی در رژیم غذایی خود داشته باشید. یک متخصص تغذیه می‌تواند رژیم غذایی مناسبی برای شما تعیین کند که به طور مستمر از آن استفاده کنید.

علل عارضه اختلال در بلع چیست؟

• آشالازی. یک بیماری است که در اثر آن، ماهیچه‌های دیواره مری ضعیف می‌شوند. علائم این عارضه معمولاً با گذشت زمان بدتر می‌شود.
• اسپاسم منتشر مری. این بیماری باعث می‌شود که بعد از بلعیدن غذا چندین حرکت انقباضی شدید و نامنظم در امتداد مری به وجود بیاید.
• تنگی مری یا ازوفاژیت خورنده. تنگی مری می‌تواند باعث گیر کردن تکه‌های بزرگ غذا در داخل آن شود. تومورهای سرطانی یا بافت جای زخم‌هایی که اغلب در اثر بیماری رفلاکس معده به مری به وجود می‌آیند، می‌توانند عامل تنگ شدن مری باشند.
• تومورهای مری. در صورتی که تومورهای سرطانی در مری وجود داشته باشد، مشکل بلعیدن غذا به مرور زمان شدیدتر و بدتر می‌شود.
• اجسام خارجی. احتمال گیر کردن تکه‌های غذا در گلو یا مری در افراد سالمندی که دندان‌های مصنوعی دارند و یا افرادی که به راحتی نمی‌توانند غذای خود را بجوند، بیشتر است.
• حلقه مری. عارضه‌ای است که در اثر آن، بخش نازکی از قسمت پایین مری تنگ می‌شود و به طور متناوب، بلعیدن غذاهای جامد را با مشکل مواجه می‌سازد.
• بیماری رفلاکس معده به مری (GERD). آسیب‌هایی که به علت بازگشت اسید معده به داخل مری به بافت‌های دیواره مری وارد می‌شود، می‌تواند منجر به اسپاسم یا ایجاد جای زخم و تنگ شدن قسمت پایین مری شود.
• ازوفاژیت ائوزینوفیلی. این بیماری که می‌تواند مربوط به یک آلرژی غذایی باشد، در اثر تکثیر بیش از حد سلول‌هایی به نام ائوزینوفیل‌ها در داخل بافت مری به وجود می‌آید.
• اسکلرودرمی. رشد بافت‌هایی شبیه به جای زخم در قسمت‌های پایین مری می‌تواند باعث خشکی و سخت شدن این بافت‌ها و ضعیف شدن دریچه (اسفنکتر) تحتانی مری شود. در نتیجه، اسید معده به طور مکرر به مری وارد می‌شود و درد موسوم به سوزش سر دل را ایجاد می‌کند.
• پرتو درمانی. یکی از روش‌های درمان سرطان است که می‌تواند منجر به التهاب و تشکیل بافت جای زخم در مری شود.

نشانه‌ها و علائم مربوط به اختلال در بلع (دیسفاژی)

• احساس درد در هنگام بلعیدن غذا
• ناتوانی در بلعیدن غذا
• احساس اینکه غذا در گلو یا سینه یا پشت استخوان جناغ سینه شما گیر کرده است.
• ریزش غیر ارادی آب دهان
• گرفتگی صدا
• بالا آوردن غذا (استفراغ)
• سوزش مکرر سر دل (معده)
• برگشتن غذا یا اسید معده به داخل حلق
• کاهش غیر منتظره وزن بدن
• سرفه کردن یا احساس بالا آوردن غذا در هنگام بلعیدن آن
• ناتوانی در بلعیدن لقمه‌های عادی که شما را مجبور می‌کند لقمه‌های خود را خیلی کوچک بگیرید.

پزشک با مشاهده علائم و نشانه های بیمار علت اختلال بلع را تشخیص می دهد.

رژیم غذایی مخصوص دیسفاژی چیست؟

رژیم غذایی دیسفاژی، رژیمی است که در آن چند نوع غذا و مایعات با حالت‌های مختلف گنجانده شده است. این رژیم غذایی برای افرادی که از مشکل دیسفاژی یا اختلال در بلع رنج می‌برند، در نظر گرفته می‌شود، زیرا:

• جویدن و حرکت دادن غذا در داخل فضای دهان را راحت‌تر می‌کند.
• خطر ورود غذا به نای یا گلو را کاهش می‌دهد. وارد شدن غذا به نای نهایتاً باعث ورود آن آن آن به ریه‌ها خواهد شد.

سطح غذاهای مورد استفاده در رژیم غذایی دیسفاژی چگونه است؟

رژیم‌های غذایی دیسفاژی دارای سه سطح می‌باشد. سطحی از رژیم که برای هر بیمار در نظر گرفته می‌شود بستگی به شدت عارضه اختلال بلع در او دارد.

رژیم غذایی دیسفاژی سطح 1

• این سطح از رژیم‌های دیسفاژی برای افرادی است که مشکل بلع متوسط تا شدید دارند و توانایی آنها در محافظت از مجرای تنفسی خیلی ضعیف است.
• این رژیم شامل غذاهای پوره‌ای (به حالت پیوسته شبیه به پودینگ) است که نرم و یکدست باشد و به راحتی به هم پیوسته بماند.
• اگر غذا نیاز به جویدن داشته باشد، باید از مصرف آن خودداری شود. غذاهای خشک و درشت، میوه‌ها و سبزیجات خام، نان و مغزها نیز نباید توسط بیمار مصرف شود.
• بیماری که از این رژیم غذایی استفاده می‌کند، ممکن است به راحتی نتواند کالری و نیازهای تغذیه‌ای خود را تأمین نماید. بنابراین استفاده از غذاهای پُرکالری و بسیار مغذی مانند سس پنیر، آبگوشت، باترمیلک و غذاهای کامل در این رژیم غذایی اهمیت بسیار زیادی دارد. همچنین افزایش تعداد دفعات غذا خوردن در طول روز می‌تواند به بهبود جذب کالری کمک کند.

رژیم غذایی دیسفاژی سطح 2

• رژیم سطح 2 برای بیمارانی است که از مشکلات خفیف تا متوسط در بلعیدن غذا رنج می‌برند. این رژیم غذایی نیاز به کمی قدرت جویدن دارد.
• رژیم سطح 2 شامل غذاهایی است که مرطوب و نرم باشند و به راحتی بتوان آن را به قطعات کوچک و گرد تقسیم کرد. بیمار با این رژیم غذایی باید از خوردن غذاهای خشک و درشت که جویدن آنها مشکل است، خودداری کند.
• گوشت برای استفاده در این رژیم باید به خوبی آسیاب یا ریز ریز شود و در داخل سس یا آبگوشت به حالت مرطوب درآید.

رژیم غذایی دیسفاژی سطح 3

• این رژیم غذایی برای افرادی است که مشکلات خفیفی در بلعیدن غذا دارند.
• رژیم دیسفاژی سطح 3 شامل تمامی انواع غذاها به جزء آنهایی است که خیلی سخت، چسبنده یا تُرد و شکننده باشند. غذای بیمار باید خوب مرطوب شود و به قطعات کوچکی به اندازه دهان بسته تقسیم شود.

سطوح مختلف مایعات در رژیم غذایی دیسفاژی کدام است؟

سطوح رژیم غذایی دیسفاژی برای مایعات شامل موارد زیر است:

مایعات رقیق و آبکی

مایعات رقیق شامل مایعات شفاف، شیر، مکمل‌های غذایی تجاری، آب، چای، قهوه، نوشابه، ماء‌الشعیر، شراب، آب آبگوشت و آبمیوه‌های رقیق می‌باشد. افرادی که بتوانند مایعات رقیق را به راحتی تحمل کنند، قادر خواهند بود غذاهای حاوی مایعات رقیق از قبیل هندوانه، گریپ فوروت یا مرکبات را نیز بدون مشکل خاصی مصرف کنند. غذاهایی مانند بستنی، ماست یخ زده یا ژلاتین که در دهان به حالت مایع در می‌آید نیز جزء این سطح از مایعات محسوب می‌شود.

مایعات شهد مانند

این دسته از مایعات، غلظتی در حد متوسط دارند و شامل شهدها، آب میوه‌ها و سبزیجات و میلک شیک‌های خانگی که با استفاده از مواد غلیظ کننده ساخته می‌شوند، می‌باشند. این سطح از مایعات را می‌توان با استفاده از غلیظ کننده‌های تجاری غلیظ کرد تا به حالتی شبیه به شهد در بیاید و یا از انواع غلیظ شده و آماده آنها که در بازار عرضه می‌شود، تهیه کرد.

مایعات عسلی شکل

غلظت مایعات عسلی شکل بیشتر از مایعات شهد مانند است و از نظر قوام و پیوستگی مشابه با عسل در دمای اتاق هستند. غلیظ کننده‌های تجاری را می‌توان طبق دستور درج شده بر روی بسته‌بندی آنها به این مایعات اضافه کرد تا سطح غلظت آنها به حد مشابه با عسل برسد. همچنین می‌توان محصولات آماده‌ای که غلظتی مشابه با عسل دارند را از بازار تهیه کرد.

مایعات غلیظ قاشقی

این سطح از مایعات شامل مایعاتی با غلظت و چسبندگی زیاد است که امکان خوردن آنها با استفاده از نی وجود ندارد و باید حتماً با قاشق خورده شود. ترکیبات غلیظ کننده تجاری را می‌توان به هر نوع نوشابه یا آبگوشت رقیق اضافه کرد تا این سطح از غلظت به دست آید.

بیماران مبتلا به دیسفاژی چگونه می‌توانند مطمئن باشند که مواد غذایی کافی دریافت می‌کنند؟

بیمارانی که از اختلال در بلع غذا رنج می‌برند و از رژیم غذایی مخصوص دیسفاژی استفاده می‌کنند، باید نکات زیر را حتماً رعایت کنند:

• برای تأمین نیازهای تغذیه‌ای خود از غذاهای متعلق به گروه‌ها و دستجات مختلف غذایی میل کنید. شما با رعایت یک رژیم غذایی کامل تحت نظر یک متخصص تغذیه می‌توانید از برآورده شدن تمامی نیازهای تغذیه‌ای خود اطمینان حاصل کنید.
• ابتکار به خرج دهید. بسیاری از غذاها را می‌توان در مخلوط‌کن ریخت و با ترکیب آنها یک وعده غذایی کامل و مغذی تهیه کرد.
• تعداد وعده‌های غذایی خود در طول روز را بیشتر و حجم آن را کمتر در نظر بگیرید، مخصوصاً در صورتی که قادر به خوردن وعده‌های پُرحجم نیستید.
• در وعده‌های غذایی خود هم غذاهای گرم و هم سرد میل کنید تا طیفی از غذاها با دماهای مختلف داشته باشید و مشکل آلودگی غذایی برای شما پیش نیاید.