درمان بیماری سلیاک با رژیم غذایی بدون گلوتن

بزرگترین تهدید در ارتباط با بیماری سلیاک درمان نشده یا سایر بیماری‌های مشابه که با حساسیت غذایی برای فرد همراه است، ایجاد مشکلات سلامتی بلند مدت همچون سوءتغذیه، تاخیر در فرآیند رشد، پایین آمدن سطح ایمنی بدن، ابتلا به بیماری‌های عصبی و نیز بیماری‌های روانی است. هر چند برخی افراد مبتلا به بیماری سلیاک ممکن است هیچ علائمی (حداقل برای یک مدت کوتاه) به خاطر ابتلا به این بیماری در خود مشاهده نکنند، عوارض بلند مدت این مشکل هنوز می‌تواند یک تهدید جدی برای فرد صرف نظر از مشاهده علائم یا عدم مشاهده آنها باشد.

اهمیت تغذیه در درمان بیماری سلیاک

بهترین روش برای کنترل علائم بیماری سیلیاک و پیشگیری از آسیب‌های بعدی احتمالی دنبال کردن یک رژیم غذایی بدون گلوتن به همراه بهبود عملکرد سیستم ایمنی از طریق تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن، کاهش سطح استرس و خواب کافی است.

تمرکز رژیم غذایی تعیین شده برای بیماری سلیاک می‌بایست بیشتر بر مواد غذایی ضد التهابی و بهبود بخش به منظور ترمیم آسیب‌دیدگی مسیر گوارش و سیستم هضم و از بین بردن هر گونه فقر مواد مغذی در بدن باشد. با توجه به اینکه گلوتن در بسیاری از مواد غذایی به صورت مخفی وجود داشته و به همین خاطر امکان شناسایی آن در بسیاری از بسته‌های مواد غذایی وجود ندارد، معمولاً به فرد توصیه می‌شود درباره مناسب بودن مواد غذایی انتخاب شده برای بیماری سیلیاک خود از طریق مشاوره با متخصص تغذیه مطمئن شود.

برخی از سالم‌ترین مواد غذایی فاقد گلوتن

برخی از سالم‌ترین مواد غذایی فاقد گلوتن به شرح زیر هستند:

• میوه‌ها و سبزیجات: میوه‌ها و سبزیجات از مهم‌ترین مواد غذایی تشکیل دهنده یک رژیم غذایی سالم بوده و به صورت طبیعی فاقد گلوتن هستند. در حقیقت میوه‌ها و سبزیجات می‌توانند منبع تهیه مواد مغذی، فیبر، و آنتی‌اکسیدان‌های مورد نیاز برای بهبود عملکرد سیستم ایمنی در بدن باشند.
• فرآورده‌های پروتئینی: این فرآورده‌ها می‌توانند پروتئین، چربی‌های امگا 3 و مواد معدنی مورد نیاز برای از بین بردن سوءتغذیه و التهاب را در اختیار بدن قرار دهند.
• چربی‌های مفید: منابع اصلی چربی‌های مفید شامل روغن یا کره حیوانی، آواکادو، روغن نارگیل، روغن هسته انگور، روغن زیتون، تخم کتان، و روغن کنف است.
• آجیل و دانه‌های گیاهی: این مواد غذایی منبع مناسب چربی‌های سالم، فیبر، چربی‌های امگا 3 و سایر مواد معدنی مورد نیاز بدن هستند. برای مثال از این مواد غذایی می‌توان از بادام، گردو، تخم کتان، شاهدانه، تخم شربتی، کدو تنبل، کنجد و تخم آفتاب‌گردان نام برد.
• لبنیات (بطور کلی لبنیات ارگانیک و خام انتخاب بهتری برای رژیم غذایی سلیاک هستند): منابع مناسب الکترولیت‌ها مثل کلسیم و پتاسیم، چربی‌های مفید و پروتئین در شیر بز یا ماست، سایر فرآورده‌های لبنی، پنیر بز یا گوسفند وجود دارد.
• حبوبات، انواع لوبیا و غلات کامل بدون گلوتن: این اقلام شامل تمام انواع لوبیا، برنج وحشی یا قهوه‌ای، جوی دو سر بدون گلوتن، گندم سیاه، کینوآ، دانه تف و گل تاج خروس است. در حالت مناسب بهتر است قبل از مصرف لوبیا و غلات (به خصوص اقلامی که حاوی گلوتن هستند)، این مواد در آب غوطه‌ور شوند. انجام این کار می‌تواند به بهبود قابلیت دسترسی بدن به مواد مغذی کمک کرده و مواد غیر مغذی آن‌ها که می‌تواند باعث ایجاد مشکلات احتمالی برای سیستم گوارشی شوند را حذف نماید. علاوه بر این در نتیجه این کار هضم پروتئین‌های موجود در این مواد غذایی برای سیستم گوارش ساده‌تر خواهد شد.
• آرد بدون گلوتن: این اقلام شامل آرد پخت و پز همچون آرد برنج قهوه‌ای، آرد سیب زمینی یا ذرت، آرد کینوآ، آرد بادام، آرد نارگیل، آرد نخود، آرد تاپیوکا و نشاسته، آرد مانیوک و سایر ترکیبات بدون گلوتن است. همواره برای خرید این محصولات به عبارت بدون گلوتن بودن آن‌ها جهت اطمینان از اثربخشی مناسب بر بیماری سلیاک مطمئن شوید.
• عصاره یا آب گوشت و استخوان: این ماده غذایی یک منبع عالی و مناسب از کلاژن، گلوکزامین، و آمینواسیدهایی است که می‌توانند به بهبود عملکرد سیستم گوارشی کمک کنند.
• سایر ادویه‌ها، گیاهان و چاشنی‌های بدون گلوتن: این اقلام شامل نمک دریا، کاکائو، سرکه سیب، گیاهان و ادویه‌های تازه (با برچسب بدون گلوتن)، عسل خام و شکر برگ ارگانیک است.

مواد غذایی که باید از مصرف آن‌ها در بیماری سلیاک اجتناب شود

مهم‌ترین نکته قابل توجه برای انتخاب رژیم غذایی مناسب برای بیماری سیلیاک اجتناب از تمام مواد غذایی حاوی گندم، جو یا چاودار است. در حقیقت گلوتن در حدود 80 درصد پروتئین موجود در این سه نوع غله را تشکیل می‌دهد. به غیر از اجتناب از این غلات به صورت کامل یا به شکل آرد، لازم است دقت مناسب درباره مصرف مواد غذایی آماده و نیز مواد غذایی تهیه شده در رستوران‌ها نیز وجود داشته باشد، زیرا بسیاری از این مواد غذایی حاوی گلوتن هستند. مواد غذایی حاوی گلوتن که لازم است در رژیم غذایی انتخاب شده برای بیماری سلیاک وجود نداشته باشند به شرح زیر هستند:

• تمام محصولات حاوی گندم، جو، چاودار: برچسب مواد غذایی را به دقت مطالعه کرده و وجود هر گونه گندم، بلغور عربی، گندم آلمانی، سمولینا، چاودار، جو و حتی جو دو سر را به دقت مورد بررسی قرار دهید.
• مواد غذایی فرآوری شده حاوی کربوهیدرات: این مواد غذایی اغلب با آرد گندم تهیه می‌شوند، اما حتی هنگامی که مواد غذایی با آرد گندم تهیه نشده باشند نیز ممکن است حاوی گلوتن باشند، زیرا برخی از غلات بدون گندم ممکن است با مقداری گلوتن در طول فرآیند تولید ترکیب شوند.
• اکثر آردهای مورد استفاده برای پخت و پز: آردها و محصولات تهیه شه از گندم که برای پخت و پز استفاده می‌شوند شامل آرد سبوس، آرد دوروم، آرد غنی شد، آرد نشاسته، آرد فسفات، آرد الک شده، آرد طبیعی و آرد سفید هستند.
• در برخی مواد حتی لازم است از مصرف غلات بدون گلوتن نیز خودداری شود: به خاطر تماس احتمالی این غلات با محصولات حاوی گلوتن در فرآیند تولید، گاهی اوقات غلات بدون گلوتن نیز ممکن است از مقدار کمی گلوتن برخوردار باشند. به همین خاطر مراقبت باشید برچسب «بدون گندم» بر روی محصولات الزاماً به معنی «بدون گلوتن» بودن آن‌ها نیست. علاوه بر این محصولات فرآوری شده دارای برچسب «بدون گلوتن» نیز همواره انتخاب‌های مناسب برای افراد مبتلا به بیماری سیلیاک نیستند، زیرا این محصولات ممکن است از سطح به نسبت پایین مواد مغذی برخوردار بوده و دارای بسیاری از اقلام مصنوعی برای ایجاد طعم و ساختار مورد نیاز باشند.
• ادویه‌ها و سس‌ها بسته بندی شده: مهم است که در این حالت برچسب مواد غذایی به دقت مطالعه و از مصرف محصولات دارای مواد افزودنی که حتی مقدار کمی گلوتن در آن‌ها وجود دارد، خودداری گردد. در این شرایط ممکن است محصولات دارای مواد نگهدارنده، تثبیت کننده و سایر مواد افزودنی باشند. این وضعیت برای ادویه‌ها و چاشنی‌های مختلف همچون تمام محصولات تهیه شده از آرد، سس سویا، سس سالاد، شیره، مالت، دکسترین و نشاسته نیز قابل مشاهده است.
• چربی‌های فرآوری شده: این چربی‌ها شامل روغن‌های هیدروژنی کامل یا جزئی، چربی‌های ترانس، و روغن‌های گیاه تصفیه شده هستند که در عمل می‌توانند باعث افزایش التهاب در بدن شوند. برای مثال در این رابطه می‌توان از روغن ذرت، روغن سویا، و روغن کانولا نام برد.
• قند افزودنی: این مواد دارای کالری بالا بوده و می‌توانند باعث تشدید التهاب بدن شوند. همچنین مصرف این مواد می‌تواند دفع مواد مغذی موجود در بدن را به همراه داشته باشد.

متخصص تغذیه می‌تواند یک فهرست کامل از مواد غذایی فرآوری و آماده شده که دارای گلوتن پنهان بوده و لازم است از مصرف آن‌ها خودداری شود، در اختیار شما قرار دهد.

سایر نکات قابل توجه در ارتباط با رژیم غذایی بیماری سلیاک

در این رابطه لازم است به نکات زیر توجه شود:

پیشگیری از فقر مواد مغذی در بدن یا بهبود آن

بسیاری از افراد مبتلا به بیماری سیلیاک می‌توانند از مکمل‌های غذایی به منظور بهبود شرایط مربوط به فقر مواد مغذی و تقویت سیستم ایمنی بدن استفاده کنند. بیمار سلیاک می‌تواند باعث وارد شدن آسیب به مسیر گوارش شده و در این شرایط حتی رژیم غذایی مناسب و سالم نیز اغلب بطور کامل توسط بدن جذب نمی‌شود. انواع رایج فقر مواد غذایی در این شرایط شامل آهن، کلسیم، ویتامین D، روی، ویتامین 6B، 12B و اسید فولیک است.

در این شرایط مصرف مکمل‌های غذایی می‌تواند سرعت بهبود بدن را افزایش دهد. توجه داشته باشید قبل از مصرف این مکمل‌ها لازم است با متخصص تغذیه مشورت شود. مکمل‌هایی که مصرف آن‌ها در هنگام ابتلا به بیماری سلیاک می‌تواند مفید باشد به شرح زیر هستند:

• مولتی‌ویتامین‌های بدون گلوتن
• آنزیم‌های قابل هضم: به این منظور به دنبال مکمل‌هایی باشید که حاوی DPP-IV باشند.
• پروبیوتیک: مصرف روزانه اقلامی که بین 5 بیلیون تا 10 بیلیون ارگانیسم داشته باشند می‌تواند به بازیابی باکتری‌های مناسب در بدن کمک کند.
• ویتامین 3D: مقدار مصرف روزانه این ویتامین بین 2،000 تا 5،000 واحد بوده و این مقدار با توجه به سن فرد تعیین می‌شود.
• گلوتامین: مصرف 500 میلی‌گرم به صورت روزانه می‌تواند عملکرد سیستم گوارشی را بهبود بخشیده و به ارتقای عملکرد روده کمک کند.

اجتناب از مصرف محصولات زیبایی که از گلوتن ساخته می‌شوند

مصرف مواد غیر غذایی حاوی گلوتن نیز می‌توانند علائم بیماری سلیاک را تشدید نمایند. این اقلام شامل موارد زیر هستند:

• خمیردندان‌ها
• چسب روی تمبر و پاکت نامه
• پودر ماشین لباسشویی
• نرم کننده لب
• لوسیون بدن و کرم‌های ضد آفتاب
• لوازم آرایشی
• داروها، ویتامین‌ها و قرص‌های قابل تهیه از داروخانه‌ها بدون نسخه پزشک
• دهان‌شویه
• خمیر بازی
• شامپو و صابون

در نهایت باید توجه داشت بدن فرد ممکن است بدون ابتلا به بیماری سلیاک نیز نسبت به گلوتن حساس شود. در اصطلاح به این شرایط حساسیت به گلوتن غیر سلیاکی گفته می‌شود. بیماری سلیاک و رژیم غذایی بدون گلوتن دارای جنبه‌های عمومی مشترک هستند، هر چند برخی افراد مبتلا به بیماری سلیاک باید به دقت مراقب اجتناب از مصرف حتی مقدار کمی گلوتن در رژیم غذایی خود باشند. در هر حال متخصص تغذیه می‌تواند به شما برای رفع این مشکل بطور موثر کمک نماید.