برآورد زمان مطالعه: 12 دقیقه
پیروی از یک رژیم غذایی سالم و متعادل نقش مهمی در حفظ سطح مناسب سلامت و تناسب اندام دارد و از بروز سوء تغذیه جلوگیری می‌کند. سوءتغذیه به زمانی اطلاق می‌شود که رژیم غذایی فرد حاوی مقدار مناسبی از مواد مغذی مورد نیاز برای سلامتی نباشد. برای افراد مسن این موضوع نگران‌کننده است.
در صورت تشخیص سوء تغذیه یا مشکلات مربوط به آن در یکی از اطرافیان خود ممکن است به شما توصیه شود که از رژیم غذایی خاصی در خانه پیروی کنید. از طرف دیگر ممکن است برای مراقبت‌های تخصصی بیشتر به متخصص تغذیه ارجاع داده شوید.
سوء تغذیه می‌تواند اثرات زیانبار متعددی بر بدن داشته باشد. اگر دچار سوءتغذیه هستید عملکرد بدن آهسته می‌شود و همانند معمول عمل نخواهد کرد. دکتر ابوالحسنی براساس شرایط و سن هر فرد بهترین برنامه غذایی برای پیشگیری و درمان سوء تغذیه را ارائه می‌کنند.
جدول محتوا
سوء تغذیه چیست؟
سوء تغذیه زمانی اتفاق می افتد که فرد مقدار زیاد یا مقدار بسیار کم از برخی مواد مغذی دریافت کند. افراد مبتلا به سوء تغذیه دچار فقدان مواد مغذی هستند زیرا در کل غذای بسیار کمی می‌خورند.
فردی که دچار سوء تغذیه است ممکن است دچار کمبود ویتامین‌ها، مواد معدنی و سایر مواد ضروری برای عملکرد مناسب بدن باشد.
سوء تغذیه می‌تواند منجر به بروز موارد زیر شود:
- مشکلات سلامتی کوتاه مدت و بلند مدت
- روند آهسته بهبودی زخم‌ها و بیماری‌ها
- افزایش خطر عفونت
- مشکل تمرکز در محل کار یا مدرسه
برخی از کمبودها می‌توانند مشکلات بهداشتی-سلامتی خاصی را ایجاد کنند. در ادامه تعدادی از این موارد ذکر شده‌اند.
کمبود ویتامین اِی
بسیاری از کودکان در سراسر جهان به دلیل کمبود ویتامین اِی دچار مشکلات بینایی می‌شوند.
کمبود ویتامین ث
کمبود ویتامین ث می‌تواند منجر به بروز بیماری اسکوربوت شود. اگرچه اسکوربوت بیماری نادری است اما اگر فرد رژیم غذایی متنوعی حاوی مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه نداشته باشد، این بیماری ممکن است رخ دهد.
افراد مسن، کودکان خردسال، افرادی که اعتیاد به الکل دارند و برخی افراد با شرایط روحی خاص ممکن است در معرض خطر کمبود ویتامین ث باشند.
کمبود کلی مواد مغذی
کمبود تمام مواد مغذی می‌تواند منجر به بروز بیماری کواشیورکور شود که «نوعی سوء تغذیه شدید» است. یکی از علائم این بیماری پهن شدن شکم است.
ماراسموس یکی دیگر از نتایج بالقوه کمبود شدید مواد مغذی است. فرد مبتلا به ماراسموس دچار تحلیل جسمانی می‌شود و عضلات یا چربی بسیار کمی روی بدن خود خواهد داشت.
علل سوء تغذیه
سوء تغذیه می‌تواند به دلایل مختلف رخ دهد. در ادامه دلایل احتمالی بروز سوء تغذیه با جزئیات بیشتری شرح داده شده‌اند.
مصرف کم غذا
برخی افراد به دلیل در دسترس نبودن غذای کافی یا به دلیل مشکل در خوردن یا جذب مواد مغذی دچار سوء تغذیه می‌شوند.
این روند می‌تواند در نتیجه موارد زیر رخ دهد:
- سرطان
- بیماری کبدی
- شرایطی که باعث تهوع می‌شود یا خوردن و بلعیدن را دشوار می‌کند
- مصرف داروهایی که به دلیل بروز شرایطی مانند حالت تهوع غذا خوردن را مشکل می‌کند
مشکلات دهان مانند دندان‌های مصنوعی نامناسب نیز ممکن است به ایجاد سوء تغذیه کمک کنند.
مشکلات مربوط به بهداشت روانی
سوءتغذیه یا کمبود مواد مغذی می‌تواند بر افراد زیر تأثیر بگذارد:
- افسردگی
- زوال عقل
- اسکیزوفرنی
- بی‌اشتهایی عصبی
مشکلات اجتماعی و تحرک
عواملی که می‌توانند بر عادات غذایی فرد تأثیر بگذارند و به طور بالقوه منجر به بروز سوء تغذیه شوند عبارتند از:
- عدم امکان خروج از خانه یا در دسترس نبودن فروشگاه مواد غذایی
- افرادی که از لحاظ جسمانی برای آشپزی مشکل دارند
- تنها زندگی کردن که می‌تواند بر انگیزه فرد برای آشپزی و خوردن غذا تأثیر بگذارد
- داشتن مهارت‌های محدود آشپزی
- نداشتن پول کافی برای خرید مواد غذایی
اختلالات گوارشی و بیماری‌های معده
اگر بدن مواد مغذی را به طور موثری جذب نکند حتی یک رژیم غذایی سالم نیز ممکن است قادر به جلوگیری از بروز سوء تغذیه نباشد.
نمونه‌هایی از بیماری‌های گوارشی و معده که ممکن است باعث سوء تغذیه شوند عبارتند از:
- بیماری کرون
- کولیت اولسراتیو
- بیماری سلیاک
- اسهال مداوم، استفراغ یا هر دو
عوامل خطرناک سوء تغذیه
در برخی از نقاط جهان سوء تغذیه گسترده و طولانی مدت می‌تواند ناشی از کمبود غذا باشد. اما در کشورهای ثروتمند افرادی با شرایط زیر بیشتر در معرض سوء تغذیه هستند:
- افراد مسن به ویژه هنگامی که در بیمارستان یا کلینیک تحت مراقبت‌های طولانی مدت هستند
- افرادی که از نظر اجتماعی و به دلیل مشکلات حرکتی، سلامتی یا عوامل دیگر منزوی هستند
- افرادی که درآمد پایینی دارند
- افرادی که دچار بیماری یا سایر مشکلات هستند یا به تازگی بهبود یافته‌اند
- افرادی که در جذب مواد مغذی مشکل دارند
- افراد مبتلا به اختلالات مزمن خوردن مانند پرخوری عصبی یا بی‌اشتهایی عصبی
سوء تغذیه چگونه می‌تواند بر بدن تأثیر بگذارد؟
سوء تغذیه می‌تواند آثار مخرب متعددی بر بدن داشته باشد، از جمله:
- کاهش تحرک و استقامت در نتیجه تحلیل رفتن عضلات
- کاهش توده عضلانی و بافتی
- پاسخ ایمنی کندتر که خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد
- مشکل گرم ماندن به دلیل داشتن توده عضلانی و بافتی کمتر که خطر هیپوترمی را افزایش می‌دهد
در بیشتر این موارد سوء تغذیه منجر به کند شدن عملکرد داخلی بدن می‌شود. بنابراین عملکردهای اساسی آنطور که باید و یا به طور مؤثر عمل نمی‌کنند.
تشخیص علائم سوء تغذیه
اولین راه مراقبت از افراد مبتلا به سوء تغذیه تشخیص علائم است. علامت اصلی سوء تغذیه کاهش ناخواسته وزن است اگرچه این علامت همیشه قابل مشاهده نیست. برخی علائم دیگر که باید به آن‌ها توجه کنید عبارتند از:
- کاهش 5 تا 10 درصدی وزن بدن به صورت ناخواسته (ظرف مدت سه تا شش ماه)
- شاخص توده بدنی (BMI) به کمتر از 5/18 می‌رسد
- لباس‌ها، کمربندها و جواهرات به مرور زمان گشاد می‌شوند
علائم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- کاهش اشتها یا عدم علاقه به غذا و نوشیدنی
- خستگی مزمن
- احساس ضعف
- تمرکز ضعیف
- احساس سرما در برخی اوقات
- خلق بد یا افسردگی
اگر این علائم را در یکی از اطرافیان خود مشاهده کردید از او درخواست کنید تا جهت مشاوره به پزشک مراجعه نماید.
تشخیص سوء تغذیه
تشخیص سوء تغذیه در اسرع وقت بسیار مهم است. زیرا باید از بدتر شدن وضعیت جلوگیری و برنامه درمانی تغذیه‌ای مناسبی برای بیمار طراحی شود.
ابزار غربالگری سوء تغذیه جهانی (MUST) توسط گروه مشاوره سوء تغذیه (MAG) انجمن بریتانیا برای تغذیه پرنترال و انترال (BAPEN) به عنوان روشی مؤثر در شناسایی بزرگسالانی (به ویژه افراد مسن) با ویژگی‌های زیر طراحی شده است:
- مبتلا به سوء تغذیه
- در معرض خطر بروز سوء تغذیه
- چاق
ابزار غربالگری سوء تغذیه جهانی طرحی پنج مرحله‌ای است که می‌تواند توسط متخصصان بهداشت در بیمارستان‌ها یا در جامعه برای شناسایی دقیق افرادی که در معرض خطر بروز سوء تغذیه هستند، استفاده شود. این ابزار همچنین شامل دستورالعمل‌هایی برای معرفی برنامه درمانی مؤثر مناسب بیمار است.
طرح ابزار غربالگری سوء تغذیه جهانی باید شامل پنج مرحله زیر باشد:
- مرحله 1 – اندازه‌گیری قد و وزن بیمار برای تعیین شاخص توده بدنی (BMI) با استفاده از نمودار ارائه شده در طرح. اگر امکان اندازه‌گیری قد و وزن وجود ندارد، روش‌های جایگزین استفاده می‌شود.
- مرحله 2 – درصد کاهش وزن برنامه‌ریزی نشده با استفاده از جداول ارائه شده در طرح ذکر و امتیازبندی می‌شود.
- مرحله 3 – هر بیماری زمینه‌ای مانند مشکلات روانی شناسایی و به آن امتیازی داده می‌شود. همچنین باید این نکته که آیا به مدت پنج روز یا بیشتر هیچگونه تغذیه‌ای وجود نداشته یا احتمالاً وجود نداشته است، ذکر شود.
- مرحله 4 – امتیازهای مراحل 1، 2 و 3 با یکدیگر جمع می‌شوند تا امتیاز نهایی خطر سوء تغذیه به دست آید.
- مرحله 5 – برنامه مراقبت با استفاده از دستورالعمل‌های مدیریتی و/یا قوانین محلی تدوین می‌شود.
ابزار غربالگری سوء تغذیه جهانی فقط می‌تواند برای تشخیص سوء تغذیه در بزرگسالان یا بزرگسالانی که در معرض خطر بروز سوء تغذیه قرار دارند استفاده شود. این ابزار برای شناسایی کمبود (یا زیاده‌روی) در مصرف ویتامین‌ها و مواد معدنی طراحی نشده است.
درمان‌های اصلی سوء تغذیه
درمان سوءتغذیه به شدت آن و احتمال وجود بیماری‌های زمینه‌ای یا مشکلاتی که باعث سوءتغذیه می‌شوند، بستگی دارد. هر علت زمینه‌ای باید برطرف شود.
محققان دستورالعمل‌هایی را برای درمان بیماران مبتلا به سوء تغذیه تهیه کرده‌اند.
محققان تاکید می‌کنند که درمان باید نیازها و ترجیح بیمار را در نظر بگیرد. همچنین بیمار باید این فرصت را داشته باشد که در مورد مراقبت و درمان خود با مشارکت متخصصان به طور آگاهانه تصمیم بگیرد.
پزشکان همچنین توصیه می‌کنند بیمارانی که از حمایت تغذیه‌ای برخوردار هستند (و مراقبین آن‌ها) باید از ویژگی‌های زیر برخوردار باشند:
- اطلاع کامل از نوع درمان
- آگاهی از اطلاعات مربوط به درمان
- داشتن فرصتی برای بحث در مورد تشخیص، گزینه‌های درمانی و مسائل جسمانی، روانی، اجتماعی و …
پس از تشخیص سوءتغذیه یا خطر بروز سوء تغذیه در فرد، پزشک یا متخصص تغذیه برنامه مراقبتی مناسبی را برای شما طراحی می‌کند.
برنامه مراقبتی سوءتغذیه
برنامه مراقبتی اهداف درمان را مشخص می‌کند و شامل درمان هرگونه بیماری زمینه‌ای است که باعث سوء تغذیه می‌شود یا در بروز آن نقش دارد.
درمان شامل برنامه تغذیه‌ای با استفاده از رژیم غذایی خاصی است که ممکن است شامل مکمل‌های غذایی اضافی نیز باشد.
اگر از سوء تغذیه شدید رنج می‌برید یا قادر به تأمین نیازهای تغذیه‌ای خود از طریق خوردن غذا نیستید، ممکن است نیاز به تغذیه مصنوعی داشته باشید. برنامه مراقبت همچنین شامل نظارت دقیق بر پیشرفت و مرور دوره‌ای درمان می‌باشد تا از تأمین مناسب نیازهای تغذیه‌ای شما اطمینان حاصل شود.
رژیم غذایی
متخصص تغذیه در مورد نحوه‌ی صحیح خوردن و آشامیدن با شما صحبت می‌کند و در مورد انتخاب گزینه‌های غذایی سالم به شما مشاوره می‌دهد. آن‌ها می‌توانند در خصوص داشتن رژیم غذایی سالم و مغذی به شما کمک کنند.
متخصص تغذیه با همکاری شما از رعایت مواردی مانند دریافت کالری کافی از طریق مصرف مناسب گروه‌های غذایی اصلی شامل کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها، چربی‌ها و لبنیات و همچنین تأمین ویتامین‌ها و مواد معدنی اطمینان حاصل می‌نماید.
اگر در خرید و راه رفتن مشکل دارید می‌توانید این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید. پزشک می‌تواند جهت خرید و آشپزی فردی را جهت کمک معرفی نماید.
در برخی مواردِ سوء تغذیه و در صورتی که نیازهای تغذیه‌ای شما تنها از طریق غذا برآورده نشود بهتر است از مکمل‌های خوراکی استفاده کنید. 250 تا 600 کیلوکالری اضافی ممکن است توصیه شود.
در صورت توصیه به مصرف مکمل‌های غذایی، به شما مشاوره و راهنمایی‌های لازم داده می‌شوند.
وعده‌های غذایی با تراکم انرژی می‌توانند تفاوت واقعی ایجاد کنند
وعده‌های غذایی زیاد می‌توانند برای افراد دچار کاهش اشتها یا افراد مبتلا به زوال عقل اضطراب‌آور باشند. این مشکل می‌تواند اطمینان از دریافت مواد مغذی مورد نیاز برای افراد کم اشتها را دشوار کند.
وعده‌های غذایی با تراکم انرژی یک وعده غذایی اصلی و لذیذ را ارائه می‌دهند که حاوی مواد مغذی است. این وعده‌ها کوچکتر و قابل کنترل هستند. وعده‌های غذایی با تراکم انرژی حاوی حداقل 501 تا 514 کالری و 20 تا 27 گرم پروتئین هستند. این وعده‌ها برای مدیریت سوء تغذیه بدون تغییر در طعم و مزه غذا بسیار مطلوب می‌باشند.
سوالات رایج
سوء تغذیه زمانی اتفاق می افتد که فرد مقدار زیاد یا مقدار بسیار کم از برخی مواد مغذی دریافت کند. افراد مبتلا به سوء تغذیه دچار فقدان مواد مغذی هستند زیرا در کل غذای بسیار کمی می‌خورند
کاهش تحرک و استقامت در نتیجه تحلیل رفتن عضلات
کاهش توده عضلانی و بافتی
پاسخ ایمنی کندتر که خطر ابتلا به عفونت را افزایش می‌دهد
مشکل گرم ماندن به دلیل داشتن توده عضلانی و بافتی کمتر که خطر هیپوترمی را افزایش می‌دهد
علامت اصلی سوء تغذیه کاهش ناخواسته وزن است
کاهش اشتها یا عدم علاقه به غذا و نوشیدنی
خستگی مزمن
احساس ضعف
تمرکز ضعیف
احساس سرما در برخی اوقات
خلق بد یا افسردگی
