برآورد زمان مطالعه: 18 دقیقه
امروزه رژیم کتوژنیک از رژیم‌های محبوب محسوب می‌شود. مطالعات نشان داده‌اند که این رژیم غذایی با کربوهیدرات بسیار کم و چربی بالا در کاهش وزن مؤثر است. همچنین رژیم کتوژنیک برای افراد مبتلا به دیابت و صرع نیز رژیم مناسبی به شمار می‌آید. شواهد اولیه نشان می‌دهند که رژیم کتوژنیک ممکن است برای برخی سرطان‌ها، بیماری آلزایمر و سایر بیماری‌ها نیز مفید باشد. با این حال همچنان برای تعیین ایمنی و اثربخشی طولانی مدت رژیم کتوژنیک تحقیقات بیشتری مورد نیاز هستند.
معمولاً مصرف کربوهیدرات در رژیم کتوژنیک به 20 تا 50 گرم در روز محدود می‌شود. گرچه به نظر می‌رسد این موضوع چالش‌برانگیز باشد اما بسیاری از مواد مغذی را به راحتی می‌توان در این رژیم غذایی گنجاند. این رژیم هم مانند سایر رژیم‌های غذایی باید تحت نظر متخصص تغذیه انجام شود.
جدول محتوا
رژیم غذایی کتوژنیک چیست؟
رژیم کتوژنیک به دلیل داشتن میزان کم کربوهیدرات رژیمی بسیار شناخته شده است. به دلیل میزان کم کربوهیدرات در این رژیم کبد کتون تولید می‌کند. از این کتون به عنوان منبع انرژی استفاده می‌شود. رژیم کتوژنیک نام‌های مختلفی از قبیل رژیم کتو، رژیم با کربوهیدرات کم، رژیم با کربوهیدرات کم و چربی بالا (LCHF) نیز دارد.
وقتی غذایی حاوی مقادیر بالای کربوهیدرات می‌خورید بدن گلوکز و انسولین تولید می‌کند.
- گلوکز در دسترس‌ترین مولکول برای بدن جهت تبدیل به انرژی است. گلوکز بیش از هر منبع انرژی دیگری توسط بدن انتخاب می‌شود.
- انسولین به منظور پردازش گلوکز در جریان خون تولید می‌شود.
از آنجا که از گلوکز به عنوان انرژی اولیه استفاده می‌شود، چربی‌ها دیگر استفاده نشده و بنابراین ذخیره می‌شوند. به طور معمول در یک رژیم غذایی با کربوهیدرات بالاتر، بدن از گلوکز به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده می‌کند. با کاهش مصرف کربوهیدرات‌ها بدن در حالتی معروف به فرآیند کتوز قرار می‌گیرد.
کتوز یک فرآیند طبیعی است که در بدن برای کمک به زنده ماندن فرد در هنگام کمبود غذا ایجاد می‌شود. در طی این فرآیند کتون‌ها از تجزیه چربی‌های کبد تولید می‌شوند.
هدف نهایی رژیم کتوژنیکی که به درستی رعایت می‌شود تحمیل این فرآیند متابولیک به بدن است. این کار از طریق محدود کردن کالری انجام نمی‌شود بلکه طی رژیم کتوژنیک استفاده از کربوهیدرات‌ها محدود می‌شود.
بدن ما به طرز باورنکردنی با آنچه از خارج به آن تحمیل می‌شود سازگار است – وقتی میزان زیادی چربی به آن وارد کرده و کربوهیدرات‌ها را محدود کنید، بدن از کتون‌ها به عنوان منبع اصلی انرژی استفاده می‌کند. سطح مطلوب کتون مزایای زیادی برای سلامتی، کاهش وزن، عملکرد جسمی و ذهنی به همراه دارد.
درشت‌مغذی‌ها
«درشت‌مغذی‌ها» مواد مغذی هستند که در طی روز مصرف می‌کنید. این مواد شامل چربی‌ها، پروتئین و کربوهیدرات‌ها می‌باشند.
رژیم کتوژنیک
برای شروع رژیم کتوژنیک می‌توانید از قبل برنامه‌ریزی کنید. این بدان معنی است که یک برنامه غذایی مناسب را در دسترس داشته باشید. آنچه می‌خورید بستگی به این دارد که با چه سرعتی می‌خواهید به حالت کتوژنیک (کتوز) برسید. هرچه میزان کربوهیدرات خود را محدودتر کنید (کمتر از 25 گرم کربوهیدرات خالص در روز)، سریع‌تر وارد حالت کتوز می‌شوید. یاد بگیرید که در رژیم کتوژنیک از مصرف کدام مواد غذایی باید پرهیز کنید.
شما می‌خواهید کربوهیدرات‌های مصرفی را محدود نگه دارید. این کربوهیدرات‌ها بیشتر از سبزیجات، آجیل‌ها و لبنیات تأمین می‌شوند. هیچ نوع کربوهیدرات خالصی مانند گندم (نان، ماکارونی، غلات)، نشاسته (سیب زمینی، لوبیا، حبوبات) یا میوه مصرف نکنید. آووکادو، میوه ستاره‌ای و توت از موارد استثنا هستند و می‌توانید آن‌ها را در حد متوسط مصرف نمایید.
مواد غذایی زیر را مصرف نکنید
- غلات – گندم، ذرت، برنج، حبوبات و سایر موارد
- شکر – عسل، آگاو، شربت افرا و سایر موارد
- میوه – سیب، موز، پرتقال و سایر موارد
- غده‌ها – سیب زمینی، سیب زمینی شیرین (یام) و سایر موارد
مواد غذایی زیر را مصرف کنید
- انواع گوشت – ماهی، گوشت گاو، گوشت بره، مرغ و سایر موارد
- سبزیجات برگ‌دار – اسفناج، کلم‌برگ و سایر موارد
- سبزیجاتی که روی سطح زمین رشد می‌کنند – کلم بروکلی، گل‌کلم و سایر موارد
- لبنیات پرچرب – پنیرهای سفت، خامه پرچرب، کره و سایر موارد
- آجیل و انواع دانه‌ها – ماکادامیا، گردو، تخمه آفتابگردان و سایر موارد
- آووکادو و انواع توت – تمشک، توت سیاه و سایر توت‌ها با شاخص قند خون پایین
- انواع شیرین‌کننده‌ها – استویا، اریتریتول، میوه مانک و سایر شیرین‌کننده‌های کم کربوهیدرات
- چربی‌های دیگر – روغن نارگیل، سس سالاد پرچرب، چربی‌های اشباع، تخم‌مرغ و سایر موارد
به یاد داشته باشید که رژیم کتوژنیک سرشار از چربی، میزان متوسطی از پروتئین و کربوهیدرات بسیار کم است. مواد مغذی مصرفی باید شامل حدود 70 درصد چربی، 25 درصد پروتئین و 5 درصد کربوهیدرات باشند.
به طور معمول مصرف 20 تا 30 گرم کربوهیدرات خالص در رژیم غذایی روزمره توصیه می‌شود – اما هرچه میزان کربوهیدرات و سطح گلوکز را پایین نگه دارید، نتایج کلی بهتری را به دست خواهید آورد. اگر به منظور کاهش وزن از رژیم کتوژنیک پیروی می‌کنید میزان کل کربوهیدرات‌های مصرفی و میزان خالص آن‌ها را یادداشت نمایید.
در صورت احساس گرسنگی در طول روز می‌توانید جهت کاهش اشتها آجیل، دانه‌ها، پنیرها یا کره بادام مصرف کنید (اگرچه خوردن میان وعده در طولانی مدت می‌تواند پیشرفت رژیم را کندتر کند). گاهی اوقات ممکن است میل به میان وعده با نیاز به یک وعده غذایی اشتباه گرفته شود. در صورت نیاز مبرم به یک فست فود کتوژنیک از مواردی که در دسترس هستند، استفاده کنید.
سبزیجات در رژیم کتوژنیک
| نوع سبزیجات | مقدار | میزان کربوهیدرات خالص |
| اسفناج (خام) | نصف فنجان | 1/0 |
| پاک‌چوی (خام) | نصف فنجان | 2/0 |
| کاهوی معمولی | نصف فنجان | 2/0 |
| گل‌کلم (بخارپز) | نصف فنجان | 9/0 |
| کلم (سبز خام) | نصف فنجان | 1/1 |
| گل‌کلم (خام) | نصف فنجان | 4/1 |
| بروکلی (گلچه) | نصف فنجان | 2 |
| کلم کولارد | نصف فنجان | 2 |
| کاهو (بخارپز) | نصف فنجان | 1/2 |
| لوبیای سبز (بخارپز) | نصف فنجان | 9/2 |
سبزیجات تیره و برگ‌دار همیشه بهترین انتخاب محسوب می‌شوند. بیشتر وعده‌های غذایی باید شامل پروتئین همراه با سبزیجات و میزان اضافی چربی باشد. یک بشقاب حاوی ران‌های مرغ که در روغن زیتون پخته شده‌اند همراه با کلم بروکلی و پنیر گزینه‌ای مناسب است. می‌توانید یک بشقاب همراه با کره و مقداری اسفناج که در روغن زیتون تفت داده شده است را نیز در نظر بگیرید.
در ادامه توضیحاتی جهت درک بهتر کربوهیدرات خالص آورده شده‌اند. به عنوان مثال شما می‌خواهید مقداری کلم بروکلی (1 فنجان) بخورید:
- در مجموع 6 گرم کربوهیدرات در 1 فنجان بروکلی وجود دارد.
- 2 گرم فیبر در 1 فنجان وجود دارد.
- بنابراین در صورت مصرف یک فنجان بروکلی 6 گرم (کربوهیدرات کل) مصرف می‌شود که باید 2 گرم (فیبر غذایی) از آن کم شود.
- در نهایت 4 گرم کربوهیدرات خالص خواهید داشت.
آیا شما گیاه‌خوار یا وگان هستید و می‌خواهید رژیم کتوژنیک بگیرید؟ می‌توانید این کار را انجام دهید! فقط به یاد داشته باشید که محدودیت‌های رژیم غذایی گاهی اوقات ممکن است کمی شدید باشند. حتماً از قبل برنامه‌ریزی کنید و برای رسیدن به هدف خود آماده شوید.
مزایای رژیم کتوژنیک
رژیم کتوژنیک با فواید بی شماری همراه است. کاهش وزن، افزایش سطح انرژی و کاربردهای پزشکی-درمانی نمونه‌هایی از این فواید هستند. اکثر افراد می‌توانند به آسانی از رژیم کم کربوهیدرات و چربی بالا بهره مند شوند. در ادامه لیستی کوتاه از مزایای رژیم کتوژنیک ذکر شده است.
کاهش وزن
رژیم کتوژنیک اساساً از چربی بدن به عنوان منبع انرژی استفاده می‌کند. بنابراین کاهش وزن از مزایای آشکار این رژیم محسوب می‌شود. در رژیم کتوژنیک سطح انسولین (هورمون ذخیره‌کننده چربی) بسیار کاهش می‌یابد و بدن را به یک دستگاه چربی‌سوز تبدیل می‌کند.
از نظر علمی رژیم کتوژنیک حتی در طولانی مدت نتایج بهتری را در مقایسه با رژیم‌های کم چرب و پر کربوهیدرات نشان داده است.
بسیاری از افراد با نوشیدن قهوه کتوپروف در صبح روغن MCT را در رژیم غذایی خود می‌گنجانند. این کار باعث افزایش تولید کتون و کاهش چربی می‌شود.
کنترل قند خون
در رژیم کتوژنیک به دلیل نوع غذاهایی که می‌خورید سطح قند خون به طور طبیعی کاهش می‌یابد. مطالعات نشان می‌دهند که رژیم کتوژنیک در مقایسه با رژیم‌های کم کالری روش موثرتری برای کنترل و پیشگیری از دیابت است.
اگر شما به وضعیت پیش دیابت یا دیابت نوع II مبتلا هستید باید به طور جدی در خصوص رژیم کتوژنیک فکر کنید و برای آن برنامه‌ریزی نمایید.
تمرکز ذهنی
بسیاری افراد از رژیم کتوژنیک به طور خاص برای افزایش عملکرد ذهنی استفاده می‌کنند.
کتون‌ها منبع سوخت مناسبی برای مغز محسوب می‌شوند. هنگامی که میزان کربوهیدرات کاهش می‌یابد از افزایش شدید قند خون جلوگیری می‌شود. در نهایت این روند می‌تواند باعث بهبود تمرکز ذهنی شود.
مطالعات نشان می‌دهند که افزایش مصرف اسیدهای چرب می‌تواند بر عملکرد مغز ما تأثیر مثبتی بگذارد.
افزایش انرژی و احساس عادی گرسنگی
با فراهم نمودن منبع انرژی بهتر و قابل اطمینان به بدن در طول روز احساس انرژی بیشتری خواهید کرد. مشخص شده است که چربی‌ها بهترین مولکول جهت فراهم نمودن انرژی هستند.
علاوه بر این مصرف چربی به طور طبیعی خوشایندتر است و در نهایت حالت اشباع («سیری») را برای مدت طولانی‌تری ایجاد می‌کند.
صرع
رژیم کتوژنیک از اوایل سال 1900 برای درمان موفقیت‌آمیز صرع استفاده می‌شود. این رژیم همچنان یکی از پر کاربردترین روش‌های درمانی برای کودکانی است که صرع کنترل‌نشده دارند.
یکی از مهمترین مزایای رژیم کتوژنیک در کنترل صرع این است که در صورت پیروی از آن داروهای کمتری استفاده خواهند شد در حالی که کنترل بسیار خوبی را نیز ایجاد می‌کند. در چند سال گذشته مطالعات نتایج قابل توجهی را در بزرگسالان تحت درمان رژیم کتوژنیک نشان داده‌اند.
کلسترول و فشار خون
رژیم کتوژنیک سطوح تری‌گلیسیرید و کلسترول در شریان را بهبود می‌بخشد و از تجمع این مواد در خون جلوگیری می‌کند. به طور خاص رژیم‌های غذایی کم کربوهیدرات و با چربی بالا موجب افزایش چشمگیری در میزان HDL و کاهش غلظت ذرات LDL در مقایسه با رژیم‌هایی با چربی پایین می‌شوند.
نتایج حاصل از تعدادی مطالعات در مورد رژیم‌های کتوژنیک نیز نشان‌دهنده‌ی روند بهتر بهبود فشار خون نسبت به رژیم‌های دیگر هستند.
گاهی اوقات مشکلات مرتبط با فشار خون با اضافه وزن همراه هستند. این موضوع یک مزیت محسوب می‌شود زیرا رژیم کتوژنیک منجر به کاهش وزن می‌گردد.
مقاومت به انسولین
مقاومت به انسولین در صورت عدم کنترل می‌تواند منجر به بروز دیابت نوع II شود. تحقیقات متعدد نشان می‌دهند که رژیم کتوژنیک با کربوهیدرات کم می‌تواند به افراد کمک کند تا سطح انسولین خود را در محدوده سالم نگه دارند.
حتی اگر ورزشکار هستید می‌توانید از طریق مصرف غذاهای سرشار از اسیدهای چرب امگا 3 از تأثیر رژیم کتوژنیک و ایجاد سطح مطلوب انسولین توسط آن بهره‌مند شوید.
آکنه
رژیم کتوژنیک معمولاً روی پوست نیز تاثیرات مثبتی دارد.
نتایج حاصل از مطالعه‌ای نشان می‌دهند در هنگام استفاده از رژیم کم کربوهیدرات زخم‌ها و التهابات پوستی کاهش می‌یابند. مطالعه دیگری ارتباط احتمالی بین مصرف غذاهای پر کربوهیدرات و افزایش آکنه را نشان می‌دهد. بنابراین می‌توان اینطور نتیجه گرفت که احتمالاً رژیم کتوژنیک می‌تواند در این زمینه‌ها کمک کند.
کاهش مصرف لبنیات و پیروی از روتین دقیق تمیز کردن پوست در کاهش آکنه مفید هستند.
ایجاد حالت کتوز
رسیدن به حالت کتوز کاملاً ساده است اما ممکن است با وجود آگاهی کامل از آن روندی پیچیده و گیج‌کننده به نظر برسد.
کربوهیدرات‌های مصرفی را محدود کنید
بیشتر افراد تنها بر مصرف کربوهیدرات‌های خالص تمرکز دارند. اگر به دنبال نتایج عالی هستید مصرف هر دو نوع کربوهیدرات را محدود کنید. سعی کنید روزانه تنها کمتر از 20 گرم کربوهیدرات خالص و کمتر از 35 گرم کربوهیدرات کل مصرف کنید.
مصرف پروتئین را محدود کنید
بسیاری از افراد از رژیم اتکینز به سراغ رژیم کتوژنیک می‌روند و مصرف پروتئین را محدود نمی‌کنند. مصرف پروتئین زیاد می‌تواند منجر به کاهش سطح کتوز شود. در حالت مطلوب در این رژیم غذایی باید بین 6/0 تا 8/0 گرم پروتئین در هر کیلوگرم توده بدون چربی بدن مصرف شود.
دیگر نگران چربی نباشید
چربی منبع اصلی انرژی کتوژنیک است. بنابراین مطمئن شوید که به اندازه کافی چربی مصرف می‌کنید. در رژیم کتوژنیک شما با گرسنگی کشیدن وزن خود را کاهش نمی‌دهید.
آب بنوشید
سعی کنید روزانه یک گالن آب بنوشید. از هیدراته بودن بدن اطمینان حاصل کنید. آب نه تنها به تنظیم بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن کمک می‌کند بلکه سطح گرسنگی را نیز کنترل می‌کند.
مصرف میان وعده را متوقف کنید.
کاهش محرک انسولین در طول روز معمولاً به روند کاهش وزن کمک می‌کند. مصرف میان وعده‌های غیر ضروری ممکن است منجر به توقف یا کندی روند پیشرفت شوند.
روزه گرفتن را شروع کنید
ابزاری عالی برای افزایش پیوسته سطح کتون در طول روز باشد.
ورزش کنید
واقعیت این است که ورزش باعث سلامتی می‌شود. اگر می‌خواهید از رژیم کتوژنیک خود بیشترین بهره را ببرید روزانه 20 تا 30 دقیقه ورزش کنید. حتی تنها یک پیاده‌روی کوتاه می‌تواند به تنظیم کاهش وزن و سطح قند خون کمک کند.
مصرف مکمل را آغاز کنید
اگرچه معمولاً نیازی به مکمل نیست اما مصرف آن می‌تواند به روند رژیم کتوژنیک کمک کند.
همیشه هوشیار باشید و اقلام روی برچسب‌ها را بررسی کنید. بسیاری از اوقات کربوهیدرات‌های پنهان در محصولاتی وجود دارند که کتوژنیک به نظر می‌رسند.
چگونه می‌توان فهمید که در حالت کتوز هستید؟
ترفندها، میانبرها و تدبیرهای متنوعی برای دستیابی به سطح کتوز مطلوب وجود دارند. کتوز مطلوب را می‌توان تنها از طریق رژیم غذایی (یعنی صرفاً خوردن غذا) محقق کرد. برای رسیدن به سطح کتوز مطلوب نیازی به داروی جادویی ندارید. تنها باید دقیق و هوشیار باشید و روی ثبت آنچه می‌خورید جهت اطمینان از صحت میزان کربوهیدرات و پروتئین دریافتی متمرکز شوید.
از طریق نوارهای ادرار یا خون می‌توانید سطح کتوز را اندازه گیری کنید، اگرچه این کار بی‌فایده است. نتایج حاصل از نوارهای ادرار اکثراً نادرست هستند (این نوارها بیشتر به سؤال «آیا من در حالت کتوز هستم؟» پاسخ می‌دهند). نوارهای خون نیز گران هستند.
می‌توانید از لیست کوتاه «علائم» فیزیکی استفاده کنید. این لیست به شما در دانستن مسیر صحیح کمک می‌کند:
علائم فیزیکی
- افزایش ادرار. رژیم کتوژنیک به طور طبیعی موجب افزایش ادرار و مراجعه به سرویس بهداشتی می‌شود. جسم کتونیِ استو استات نیز از طریق ادرار دفع می‌شود. این جسم کتونی در مبتدیان می‌تواند منجر به افزایش تعداد دفعات مراجعه به سرویس بهداشتی گردد.
- خشکی دهان. افزایش ادرار منجر به بروز خشکی دهان و افزایش تشنگی می‌شود. مقدار زیادی آب بنوشید و الکترولیت‌های (نمک، پتاسیم، منیزیم) خود را احیاء کنید.
- نفس بدبو. استون یک جسم کتونی است که تا حدی در بازدم دفع می‌شود. این بو می‌تواند مانند میوه‌های رسیده بیش از حد تند و شبیه به پاک‌کننده لاک ناخن باشد. نفس بدبو معمولاً موقتی است و در طولانی مدت از بین می‌رود.
- کاهش گرسنگی و افزایش انرژی. معمولاً پس از پشت سر گذاشتن علائم ناشی از رژیم کتوژنیک سطح گرسنگی بسیار پایین می‌آید و حالت روانی «شفاف» یا برانگیخته را تجربه خواهید کرد.
بیشتر افراد گاهی بیش از حد خود را وزن و آزمایش می‌کنند. بهتر است که به جنبه تغذیه‌ای رژیم کتوژنیک توجه کنید، از مصرف غذاهای مناسب اطمینان حاصل کنید و به میزان کافی از درشت‌مغذی‌ها استفاده کنید.
انواع رژیم‌های کتوژنیک
هنگامی که رژیم کتوژنیک دارید ذخایر گلیکوژن همچنان شارژ خواهند شد. رژیم کتوژنیک یک روش عالی برای عضله‌سازی است و مصرف پروتئین در طی این دوره بسیار مهم است. اگر به دنبال افزایش وزن هستید پیشنهاد می‌شود حدود 1 تا 2/1 گرم پروتئین به ازای هر پوند توده بدن مصرف کنید. عضله‌سازی در رژیم کتوژنیک ممکن است روندی آهسته‌تر داشته باشد. این سرعت کم به این دلیل است که چربی کل بدن شما چندان افزایش نمی‌یابد.
اگر به هر دلیلی نیاز به افزایش میزان چربی بدن نیز دارید، می‌توانید از طریق انواع رژیم‌های کتوژنیک به اهداف خود برسید. انواع رژیم‌های کتوژنیک عبارتند از:
- رژیم استاندارد کتوژنیک (SKD): یک رژیم کتوژنیک کلاسیک است که همه آن را می‌شناسند و انجام می‌دهند. این رژیم یکی از منابع در آمد این وب‌سایت محسوب می‌شود.
- رژیم کتوژنیک هدفمند (TKD): نوعی متفاوت از همان رژیم استاندارد کتوژنیک است اما در طی آن قبل از تمرین مقدار کمی کربوهیدرات با قابلیت هضم سریع مصرف می‌کنید.
- رژیم کتوژنیک چرخه‌ای (CKD): نوعی متفاوت از رژیم کتوژنیک برای بدنسازان و مسابقه‌دهنده‌ها است. در این رژیم معمولاً یک روز در هفته فرصتی جهت ذخیره و تأمین مجدد ذخایر گلیکوژن به افراد داده می‌شود.
اگر به شدت تمرین می‌کنید دو رژیم آخر کتوژنیک هدفمند و کتوژنیک چرخه‌ای می‌توانند برای شما مناسب باشند.
خطرات رژیم کتوژنیک
رژیم کتوژنیک خطرات بی شماری دارد. مهمترین این خطرات میزان بالای چربی اشباع است. به دلیل احتمال بروز بیماری قلبی چربی‌های اشباع شده را به میزان بیش از 7 درصد از کالری روزانه خود استفاده نکنید. در واقع رژیم کتوژنیک با خطر افزایش کلسترول LDL و در نتیجه احتمال بروز بیماری قلبی همراه است.
سایر خطرات احتمالی رژیم کتوژنیک عبارتند از:
- کمبود مواد مغذی. اگر طیف گسترده‌ای از سبزیجات، میوه‌ها و غلات را استفاده نمی‌کنید، ممکن است در معرض خطر کمبود ریزمغذی‌هایی مانند سلنیوم، منیزیم، فسفر و ویتامین‌های B و C قرار بگیرید.
- مشکلات کبدی. به دلیل وجود مقادیر بالای چربی برای متابولیسم در این رژیم ممکن است مشکلات کبدی موجود بدتر شوند.
- مشکلات کلیوی. کلیه‌ها به سوخت و ساز پروتئین کمک می‌کنند و رژیم کتوژنیک ممکن است به این اندام فشار وارد کند. (در حال حاضر میزان پروتئین توصیه‌شده برای زنان به طور متوسط 46 گرم در روز و برای مردان 56 گرم است).
- یبوست. در رژیم کتوژنیک میزان غذاهای حاوی فیبر مانند غلات و حبوبات کم است.
علاوه بر موارد ذکر شده خطرات دیگری نیز ممکن است وجود داشته باشند. بنابراین پیش از اقدام به گرفتن رژیم کتوژنیک با پزشک و متخصص تغذیه مشورت کنید.
