برآورد زمان مطالعه: 11 دقیقه
هنگامی که مقدار کافی لاکتاز (آنزیمی که لاکتوز را تبدیل به گلوکز و گالاکتوز می‌کند) در بدن وجود نداشته باشد، لاکتوز از طریق روده کوچک به روده بزرگ منتقل شده و مایع اضافی از طریق آن به روده بزرگ انتقال می‌یابد. به این ترتیب باکتری‌های موجود در روده بزرگ باعث تجزیه لاکتوز به اسید لاکتیک و گازهای خاص خواهند شد. این شرایط در حالی است که تولید اسید لاکتیک در روده بزرگ می‌تواند باعث ایجاد علائمی همچون نفخ، اسهال، دل‌پیچه، ورم و گاز شود.
عملکرد آنزیم لاکتاز در افراد مبتلا به مشکلات خاص روده کوچک همچون بیماری کرون و سلیاک (انتروپاتی گلوتن) مشاهده می‌شود. علاوه بر این افرادی که داروهای خاص یا الکل مصرف می‌کنند، ممکن است نسبت به مصرف لاکتوز حساسیت پیدا کنند. در نهایت، افرادی که از عمل جراحی برای برداشتن بخشی از معده آنها استفاده شده یا یک بخش از روده کوچک آنها برداشته شده است نیز ممکن است نیاز به کاهش میزان مصرف لاکتوز در رژیم غذایی خود داشته باشند.
در این شرایط مهم است که به خاطر داشته باشید با وجودی که حساسیت به شیر و لاکتوز موجود در آن می‌تواند باعث مشاهده علائم ناراحت کننده برای فرد شود، این شرایط به معنی وارد شدن آسیب به روده کوچک نیست. به این ترتیب هدف از رژیم غذایی در این شرایط حذف مقدار مصرف لاکتوز یا کاهش آن به منظور رفع یا کاهش علائم این مشکل می‌باشد.
برای آگاهی از ساعات کاری و دریافت نوبت می‌توانید با شماره‌های 02122779006 و 02122581002 تماس حاصل نمایید.
جدول محتوا
حساسیت یا عدم تحمل لاکتوز چیست؟
حساسیت یا عدم تحمل لاکتوز که در اصطلاح به آن حساسیت به شیر نیز گفته می‌شود. یک مشکل معمول در بین افرادی است که سیستم گوارش آنها توانایی هضم لاکتوز موجود در مواد غذایی را ندارد. لاکتوز یک نوع قند طبیعی است که بطور خاص در محصولات لبنی و شیر وجود دارد. لاکتوز مهم‌ترین کربوهیدرات یا قند موجود در شیر است و مقدار متفاوتی از آن در محصولات لبنی مختلف همچون ماست، بستنی، پنیر و کره وجود دارد. شیرگاو در رژیم غذایی مادر یا شیرخشک یکی از رایج‌ترین منابع حساسیت به لاکتوز در نوزادان است.
رژیم غذایی مناسب برای افراد مبتلا به حساسیت به لاکتوز
مواد غذایی متنوع می‌توانند جایگزین محصولات لبنی حاوی لاکتوز در رژیم غذایی شوند. در بهترین شرایط لازم است به این منظور از مواد غذایی سرشار از کلسیم استفاده شود. برای مثال شیر سویا می‌تواند به صورت آزادانه و بدون محدودیت در پخت کیک به جای شیر گاو استفاده شود. علاوه بر این بستنی‌های بدون لاکتوز شامل بستنی‌هایی هستند که با شیر سویا و بسیاری از شربت‌های میوه‌ای تهیه می‌شوند.
برای افرادی که به شیر سویا حساسیت داشته یا ترجیح می‌دهند از شیر گاو استفاده کنند، برخی محصولات لبنی دارای سطح لاکتوز پایین وجود دارد که امکان مصرف آنها برای این افراد وجود دارد. این افراد همچنین می‌توانند قطره‌های آنزیم لاکتاز مصرف کرده و این دارو را به رژیم غذایی حاوی لاکتوز خود به صورت روزانه اضافه نمایند. این قطره‌ها را می‌توان از داروخانه بدون نیاز به نسخه پزشک تهیه کرد.
نکاتی که قبل از حذف کامل لبنیات باید به آنها توجه شود
حساسیت به لاکتوز بیشتر در بین افراد بزرگ‌سال در مقایسه با کودکان مشاهده می‌شود، زیرا افراد بزرگ‌سال نیاز کمتری به شیر در مقایسه با نوزادان داشته و به همین خاطر بدن آنها مقدار کمتر آنزیم لاکتاز ترشح می‌نماید. محصولات لبنی منبع مناسب تامین کلسیم و ویتامین D بدن بوده و به همین خاطر مصرف آنها برای برخورداری از استخوان‌های قوی و سالم از اهمیت خاص برخوردار است. از طرف دیگر ویتامین D به فرآیند جذب کلسیم توسط بدن کمک می‌نماید. به همین خاطر حذف کامل محصولات لبنی می‌تواند مشکلات تغذیه خاص همچون پوکی استخوان برای فرد ایجاد کرده و در نتیجه لازم است کلسیم و ویتامین D مورد نیاز بدن در این شرایط از طریق سایر منابع تامین گردد.
متخصصان ما در کلینیک تغذیه دکتر ابوالحسنی همواره پیشنهاد می‌دهند مقداری پنیر، ماست، و حتی شیر در رژیم غذایی و برنامه درمان افراد حساس به لاکتوز حفظ شود. اما در این رابطه لازم است رژیم غذایی به نحو مناسب انتخاب شود. و درباره علائم مشاهده شده در هنگام مصرف این مواد غذایی، در طول جلسات مشاوره بطور دقیق با پزشک متخصص صحبت شود.
سالم‌ترین رژیم غذایی برای افراد حساس به لاکتوز
مقدار لاکتوز قابل تحمل توسط بدن بر اساس آزمون و خطا مشخص می‌شود، اما تقریباً همه افراد (صرف نظر از حساسیت داشتن به لاکتوز یا عدم حساسیت به آن) نیاز به تامین پروتئین‌های مورد نیاز بدن به صورت روزانه به منظور اجتناب از علائم ناراحت کننده همچون اسهال، نفخ معده یا گاز روده دارند. به این ترتیب توجه به نکات زیر می‌تواند به کنترل تاثیرات منفی ناشی از مصرف لبنیات در رژیم غذایی روزانه کمک کند:
تقسیم مصرف لبنیات روزانه به بخش‌های کوچک با فاصله زمانی مناسب.
سعی کنید مقدار لاکتوز روزانه مصرفی خود را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کرده و در فواصل زمانی مناسب مصرف نمایید.
مصرف لبنیات به عنوان بخشی از وعده غذایی
مصرف مواد غذایی جامد باعث آهسته شدن فرآیند تخلیه معده و تامین زمان بیشتر برای تجزیه لاکتوز توسط آنزیم لاکتاز می‌شود. به این ترتیب می‌توان برای مثال یک لیوان شیر را به همراه وعده نهار مصرف کرد.
مصرف برخی داروهای خاص به همراه وعده غذایی
مصرف قرص‌های آنزیم لاکتاز می‌تواند به هضم لاکتوز توسط بدن کمک کند. افراد دچار حساسیت به لاکتوز می‌توانند تقریباً 30 دقیقه قبل از مصرف لبنیات روزانه این قرص‌ها را مصرف کنند. در نتیجه از اکثر علائم و ناراحتی‌های مربوط به حساسیت به لاکتوز جلوگیری نمایند. به این منظور همچنین می‌توان لبنیات بدون لاکتوز همچون لاکتاید (lactaid) مصرف کرد. در نظر داشته باشید که مصرف قرص‌ها و مکمل‌ها حتماً با مشورت متخصص تغذیه انجام شود.
مصرف ماست
ماست از نظر ماهیت دارای سطح پایین لاکتوز است و مصرف آن احتمالاً نمی‌تواند مشکل خاص برای افراد دچار حساسیت به لاکتوز ایجاد کند. به این ترتیب مصرف ماست می‌تواند برای بسیاری از افراد دچار این مشکل مفید باشد.
مصرف بیشتر مواد غذایی غیر لبنی سرشار از کلسیم
برخی افراد ممکن است باز هم نیاز به کاهش یا حتی حذف محصولات لبنی در رژیم غذایی خود داشته باشند. تا به این ترتیب به بهترین نحو علائم و ناراحتی‌های خود در ارتباط با حساسیت به لاکتوز را برطرف نمایند. به این ترتیب لازم است رژیم غذایی انتخاب شده توسط فرد متعادل باشد. در حقیقت هر چه مقدار بیشتری از لبنیات حاوی پروتئین از رژیم غذایی حذف شود، نیاز فرد به اضافه کردن مواد غذایی غیر لبنی سرشار از کلسیم و سایر مواد مغذی افزایش خواهد یافت. مردان و زنان بزرگ‌سال می‌بایست بطور متوسط حدود 1،000 میلی‌گرم کلسیم به صورت روزانه مصرف کنند و خانم‌ها می‌بایست پس از دوره یائسگی مقدار مصرف کلسیم خود را به 1،200 میلی‌گرم افزایش دهند. مواد غذایی سرشار از کلسیم که برای این منظور می‌توان آنها را مصرف کرد به شرح زیر هستند:
- اسفناج
- ماهی سالمون یا ساردین کنسرو شده با استخوان
- آب پرتقال غنی شده با کلسیم
- کلم بروکلی خام
- ماهی تون سفید
- شیر سویای غنی از کلسیم
- سبزیجات دارای برگ سبز تیره
- بادام
توجه به مواد غذایی دارای لاکتوز پنهان
توجه داشته باشید برخی از مواد غذایی حاوی لاکتوز «پنهان» به عنوان بخشی از مواد تشکیل دهنده خود هستند. برای مثال می‌توان به نان، کیک، غلات، سیب زمینی آماده، سوپ، سس، بیسکویت و سایر موارد مانند آن اشاره کرد. گاهی اوقات مواد غذایی دارای برچسب «غیر لبنی» ممکن است برای افراد این تفکر غلط را ایجاد کند که این مواد فاقد لاکتوز هستند. این شرایط در حالی است که بسیاری از این مواد غذایی حاوی پروتئین‌های لبنیات و لاکتوز هستند. به این ترتیب لازم است برچسب درج شده بر روی بسته مواد غذایی را به منظور اطمینان از عدم وجود موارد زیر در آنها مورد بررسی قرار دهید:
- آب پنیر
- کازئین
- محصولات جانبی شیر
- شیر خشک
- پودر شیر خشک غیر چرب
روش درمان کلی کلینیک ما
در کلینیک تغذیه و رژیم درمانی دکتر ابوالحسنی، تغییرات ایجاد شده در رژیم غذایی افرادی که به شیر و لاکتوز حساسیت دارند، ابتدا با حذف مواد غذایی حاوی سطح بالای لاکتوز شروع می‌شود. اگر با انجام این کار مشکل برطرف شود، در ادامه مقدار کمی از مواد غذایی حاوی لاکتوز به رژیم غذایی فرد دوباره اضافه می شود. و وضعیت علائم بیمار توسط متخصص تغذیه تحت نظارت قرار می‌گیرد.
در اکثر مواقع تعداد بسیار کمی از افراد ممکن است به قدری به لاکتوز موجود در شیر حساسیت داشته باشند که لازم شود حتی مواد غذایی حاوی سطح پایین لاکتوز همچون بیسکوییت، کیک، و سایر مواد غذایی فرآوری شده نیز از رژیم غذایی آنها حذف شود. در این شرایط مهم است که در صورت حذف این مواد غذایی، جایگزین مناسبی برای آنها در رژیم غذایی فرد به منظور تامین مواد مغذی مورد نیاز بدن در نظر گرفته شود.
جمع‌بندی حساسیت به لاکتوز
در نهایت توجه داشته باشید برای درمان حساسیت غذایی به لاکتوز نباید فقط به رژیم غذایی توجه شود. در حقیقت در این شرایط لازم است توجه خاص به مصرف برخی داروهای خاص همچون قرص‌های ضد بارداری و ویتامین‌های حاوی لاکتوز وجود داشته باشد. علاوه بر این برخی آنتی اسیدها و آنتی گازها نیز می‌توانند حاوی لاکتوز باشند.
در درمان حساسیت غذایی به لاکتوز و رفع علائم آن انتخاب رژیم غذایی مناسب از اهمیت خاص برخوردار است. به این ترتیب با استفاده از رژیم غذایی مناسب و توجه به دستورالعمل غذایی ارائه شده توسط متخصص تغذیه، میزان ناراحتی یا علائم حساسیت به لاکتوز برای فرد به حداقل خواهد رسید. همانطور که قبلاً اشاره شد، در صورتی که در ارتباط با مصرف مقدار کافی کلسیم، ویتامین D، و سایر مواد مغذی در رژیم غذایی خود مطمئن نیستید، لازم است در این رابطه با متخصص تغذیه ملاقات و صحبت نمایید. در این شرایط احتمالاً مصرف مکمل‌ها می‌تواند یک انتخاب مناسب برای رفع مشکل باشند.
سوالات متداول
بله. ماست دارای سطح پایین لاکتوز است و مصرف آن احتمالاً نمی‌تواند مشکل خاص برای افراد دچار حساسیت به لاکتوز ایجاد کند.
مواد غذایی که دارای آب پنیر، کازئین، محصولات جانبی شیر، شیر خشک، پودر شیر خشک غیر چرب در ترکیبات خود هستند.
اسفناج
ماهی سالمون یا ساردین کنسرو شده با استخوان
آب پرتقال غنی شده با کلسیم
کلم بروکلی خام
ماهی تون سفید
شیر سویای غنی از کلسیم
سبزیجات دارای برگ سبز تیره
بادام
نفخ، اسهال، دل‌پیچه، ورم و گاز معده
